بطورکلی به فاضلابی که در نتیجه استفاده انسان از آب برای مصارف بهداشتی تولید می شود، فاضلاب بهداشتی می گویند.

از آنجا که این فاضلاب در اثر فعالیتهای انسانی تولید می گردد،گاهی به آن فاضلاب انسانی یا خانگی نیز گفته می شود.

سرویس های بهداشتی، استحمام، شستشوی ظروف،شستشوی سطوح و لباسشویی عمده ترین فعالیتهایی هستند که به تولید فاضلاب بهداشتی- انسانی منجر می شوند.

البته باید توجه داشت که فاضلاب انسانی با فاضلاب شهری برابر نیست چراکه فاضلاب شهری علاوه بر فاضلاب خانگی حاوی برخی فاضلابهای دیگر از جمله فاضلاب ادارات و مراکزعمومی، واحدهای تجاری، صنایع داخل شهر و فاضلاب ناشی از نشت به داخل شبکه فاضلاب نیز می باشد.

حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی آن از یک سو و لزوم استفاده مجدد از آب به سبب محدودیت در منابع آبی از سوی دیگر باعث شده است که امروزه تصفیه فاضلابهای بهداشتی از اهیمت خاصی برخوردار شده و توجهات بسیار ویژه ای را به سوی خود جلب نماید.

حجم فاضلاب بهداشتی

حجم فاضلاب بهداشتي معمولاً بستگي مستقيمي به تعداد افراد تحت پوشش دارد. البته بهترين معيار برآورد مقدار فاضلاب، ميزان آب مصرفي است.
مطابق نشریه 3-118 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، حدود 90-80 درصد از آب مصرفی در مصارف بهداشتی- انسانی به فاضلاب تبدیل می شود.

بنابراین چنانچه بتوان مقدار آب مصرفی را محاسبه نمود ،با استفاده از ضریب تبدیل آب به فاضلاب (9/0-8/0) می توان حجم فاضلاب تولیدی را برآورد نمود.
در جدول 5-1 متوسط مصرف آب سرانه خانگی براساس نشریه 3-117 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور آمده است.

چنانچه در این جدول مشخص است مقدار سرانه مصرف آب برای مصارف خانگی در محدوده 150-75 لیتر در شبانه روز قرار دارد.
چنانچه ملاحظه می شود مقادیر جدول فوق در محدوده نسبتاً وسیعی است که این مسئله ناشی از مواردی چون فرهنگ و الگوی مصرف آب،سطح رفاه و قیمت آب و هزینه دفع فاضلاب می باشد.
به عنوان نمونه مصرف آب در دستشویی و توالت حداکثر 30 لیتر در نظر گرفته شده است،این درحالی است که هم اکنون در شهرهای بزرگ و همچنین در واحدهای مسکونی سطح بالا،تقریبا تمامی توالت ها به فلاش تانک مجهز هستند. با توجه به اینکه هربار استفاده از فلاش تانک حدود 12 لیتر فاضلاب اضافی تولید می کند،بنابراین می توان گفت که در چنین واحدهای مسکونی حجم مصرف آب و به تبع آن تولید فاضلاب ناشی از توالت بیش از 30 لیتر در روز است و این مقدار می تواند تا 70 لیتر در روز افزایش یابد.

با در نظرگرفتن چنین مواردی در جدول 5-2 سرانه تولید فاضلاب بهداشتی – انسانی در ایران آمده است.
5-3- کیفیت فاضلاب بهداشتی مواد خارجی که طی فعالیت های انسانی وارد آب می شود، تعیین کننده کیفیت فاضلاب بهداشتی هستند.

از آنجا که ماهیت فعالیت های بهداشتی-انسانی نه تنها در کشور ما بلکه در دیگر کشورهای جهان نیز تقریباً ثابت است لذا نوع مواد خارجی آلاینده ای که وارد آب مصرفی می شوند در محدوده مشخصی قرار دارند.
اما چون حجم مصرفی آب در این فعالیت ها بسته به سطح فرهنگ و رفاه متفاوت است، غلظت موادآلاینده در فاضلاب در نقاط مختلف تغییر می کند. به عبارت دیگر هرچه مصرف آب بیشتر باشد غلظت آلاینده ها در فاضلاب کمتر خواهد بود. در جدول آنالیز نمونه وار كيفيت فاضلاب‌هاي بهداشتي در كشور ما آمده است.

انتخاب فرآیند تصفیه یکی از مهمترین بخش های طراحی یک سیستم تصفیه فاضلاب می باشد که هرگونه اشتباه در آن باعث هدررفت هزینه های مالی و زمانی انجام شده می شود. مهمترین عوامل موثر در انتخاب فرآیند تصفیه عبارتند از:
1- حجم فاضلاب
2- غلظت هریک از آلاینده ها به خصوص دو شاخص مهم BOD5 و COD
3- نسبت BOD5 به COD
4- راندمان مورد نیاز جهت تصفیه
5- سهولت راهبری و بهره برداری از سیستم
6- نوسانات کیفی و کمی در تولید فاضلاب
7- هزینه راهبری و بهره برداری از سیستم

بخش عمده اي از آلاينده هاي فاضلاب‌هاي بهداشتي را موادآلي تشكيل مي دهند كه توسط ميكروارگانيسم ها قابل تجزيه مي باشند.

بطوركلي تجربيات عملي و دانش تصفيه نشان داده است كه وقتی نسبت BOD5 به COD بيش از 50/0 باشد،استفاده از روشهاي بيولوژيكي تصفيه فاضلاب با توجه به كارايي بالاي آنها اولويت دارد.

اين درحالي است كه اين نسبت در فاضلاب‌هاي بهداشتي در محدودة 70/0 – 65/0 قراردارد كه نشان از قابليت بسيارخوب آنها براي تصفيه بيولوژيكي است.

چون غلظت BOD5 فاضلاب های بهداشتی کمتر از 1000 میلیگرم در لیتر است، استفاده از فرآیندهای بی هوازی که در غلظت های بالا کارایی دارند، تأثیر قابل توجهی در فرآیند تصفیه نداشته و بهتر است که برای دستیابی به یک سیستم تصفیه کارا و کم هزینه از فرآیندهای هوازی بیولوژیکی برای تصفیه این نوع فاضلاب ها استفاده نمود.
از آنجائیکه بخشی از مواد آلاینده فاضلاب بصورت معلق بوده و قابلیت ته نشینی دارند، لذا به منظور کاهش بار وارده بر سیستم هوازی بهتر است که از یک سپتیک تانک قبل از واحد هوازی استفاده نمود. بدین ترتیب بخش عمده ای از ذرات معلق طی فرآیند ته نشینی و شناوری بصورت فیزیکی و با هزینه کمتر و سهولت بیشتر از فاضلاب جدا می شوند.

به علاوه وجود شرایط مناسب برای رشد برخی باکتری ها و میکروارگانیسم ها در لجن تجمع یافته و ته نشین شده در سپتیک تانک، باعث انجام برخی فرآیندهای بیولوژیکی در تصفیه فاضلاب شده بطوریکه راندمان سپتیک تانک در تصفیه فاضلاب های بهداشتی معمولاً به 30-10 درصد می رسد.

معمولاً از مخزن دوم سپتیک تانک نیز برای پمپاژ فاضلاب به مخزن هوادهی سیستم تصفیه بیولوژیکی استفاده می شود.
چون باکتری ها و میکروارگانیسم ها مهمترین عوامل در تصفیه این نوع فاضلاب هستند، لذا همواره بخشی از آنها از واحد ته نشینی ثانویه خارج شده و همراه با پساب از سیستم بیرون می روند. به منظور جلوگیری از بروز هرگونه مشکل ناشی از آنها در اغلب موارد از یک سیستم گندزدایی (ضدعفونی) برای حذف آنها استفاده می شود.